Tên khác cây Đơn buốt, Hoa Đơn kim
Tên khoa học là Bidens pilosa, họ Cúc (Asteracae)
Xuyến chi là loại cây cỏ mọc hằng năm với chiều cao từ 0,4 - 1m hoặc có thể cao hơn. Cả thân và cành cây đều có nhiều rãnh dọc và có lông bao phủ.
Lá xuyến chi là loại lá đơn, mọc đối nhau với cuống lá dài. Lá chét có cuống ngắn, hình mác, mép lá hình răng cưa, phần đáy hơi tròn, bề mặt lá chét có thể có ít lông thưa hoặc không. Cành cây rậm và thường mọc thành từng nhóm. Hoa cúc xuyến chi màu vàng, có gai và mọc đơn độc, tập trung ở phần đầu cành hoặc nách lá. Hoa có từ 3 - 5 cánh màu trắng bao quanh phần nhụy màu vàng. Phần nhụy hoa phát triển tạo thành các hạt dưới dạng quả bế, phần đầu mỗi hạt đều có gai. Những gai này giúp cây phát tán hạt giống bằng cách bám vào người, động vật hoặc di chuyển theo gió. Cây hoa xuyến chi nở vào 2 mùa trong năm là từ tháng 3 đến tháng 5 hoặc từ tháng 8 đến tháng 10.
Cây xuyến chi phân bố đều khắp các vùng ấm trên thế giới nhưng nó được cho là có nguồn gốc từ Châu mỹ. Ở Việt Nam cây Xuyến chi phân bố khắp các tỉnh thành từ Bắc vào Nam ở những bãi đất trống, ven đường, ven mương, đồng cỏ,…
Trong Đông y, cây Xuyến chi vị đắng và tính bình, hơi cay nhẹ, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc cho cơ thể, sát trùng vết thương, chống viêm khi dùng ngoài da nên dùng trị côn trùng cắn, trị viêm sưng họng, tiêu chảy.
Bộ phận dùng: Toàn bộ cây xuyến chi đều có thể dùng từ rễ, thân, hoa.
Thành phần hoá học: Nước: 9,8%, Methanol: 8,6%, Acetone: 2,8%, Các khoáng chất: Magie 2,3%; Mangan 2,2%; Photpho 1,6%; Crom 1,2%; Canxi 1,1%; Kẽm 0,03%; Sắt 0,02%;... Có flavonoid và polyynes bên trong cây Xuyến Chi có khả năng chống lại một số bệnh ung thư. Đồng thời, chúng còn có hoạt chất chống viêm, để đắp lên các vết thương ngoài hay vết do côn trùng và rắn cắn.
Cây xuyến chi mang đến những tác dụng sau:
Ngăn ngừa ung thư, chống oxy hóa: Hoạt chất flavoness và polyynes được tìm thấy trong cây xuyến chi có tác dụng ngăn ngừa khối u ở những người bị bệnh ung thư phá triển như ung thư đường miệng, ung thư gan, ung thư đại trực tràng, ung thư vú hay ung thư da,..
Kháng viêm: Cây xuyến chi có tác dụng giúp điều trị nhiều tình trạng viêm nhiễm. Các hợp chất hóa học được tìm thấy trong cây xuyến chi có thể giúp chống viêm, chống dị ứng như flavonoid, phenolics và polyynes.
Kháng khuẩn: Cây xuyến chi có tác dụng kháng nấm, kháng virus, kháng khuẩn và chống sốt rét.
Hỗ trợ điều trị đái tháo đường: Cây xuyến chi có hoạt chất cytopoloyne và polyynes có tác dụng trong việc điều trị đái tháo đường.
Tốt cho sức khỏe tim mạch: Cây xuyến chi có thể giúp cơ thể chống lại những bệnh lý về tim mạch như suy tim, nhồi máu cơ tim, đột quỵ, suy thận do nó có chứa nhiều chất xơ và chất chống oxy hóa, từ đó làm giảm nguy cơ gây biến cố tim mạch.
Hỗ trợ chức năng tuyến tiền liệt: Cây xuyến chi hỗ trợ rất tốt cho những bệnh nhân bị phì đại tuyến tiền liệt, hỗ trợ hoạt động của mô liên kết tuyến tiền liệt, cải thiện các triệu chứng rối loạn thói quen đi tiểu, giảm tiểu gấp, tiểu ngập ngừng và tiểu són.
Một số bài thuốc từ cây Xuyến chi
Bệnh đường ruột:Chặt cả cây thành đoạn ngắn rồi phơi khô, khi dùng đun nước uống thay trà.
Chữa trẻ bị sốt cao: Dùng lá và hoa Xuyến chi 20g, Sài đất 20g, giã nát lọc lấy nước cho trẻ uống 2-3 lần trong ngày, bã thuốc đắp vào gan bàn chân cho trẻ.
Chữa đau lưng do làm quá sức: Dùng cây Xuyến chi 150g, Đại táo 250g, cho thêm đường đỏ và chút rượu trắng, đun lửa nhỏ cho Táo nhừ, chắt lấy nước uống 4-5 lần trong ngày, liệu trình 10 ngày.
Mẩn ngứa do dị ứng thời tiết: Xuyến chi 200g cùng với 4-5 lít để tắm, dùng bã trà xát lên người. Sau 1-2 lần tắm sẽ có kết quả.
Giảm đau nhức răng, viêm lợi: Giã nhuyễn lá và hoa Xuyến chi rửa sạch cùng chút muối hột, vo thành viên nhỏ rồi đặt vào chỗ đau. Hoặc cũng có thể ngâm qua đêm 15g hoa Xuyến chi với 200ml rượu, ngậm 2 lần trong ngày.
Chữa cam tích ở trẻ nhỏ: Dùng 15g lá cây Xuyến chi và 60g gan heo. Xếp lá cây rửa sạch xuống đáy nồi, đổ nước, và đặt gan lên trên, hấp chín. Chia gan thành 2 lần ăn trong ngày, ăn liên tục trong 5-7 ngày.
Điều trị chấn thương phần mềm, tụ máu: Lá và hoa cây Xuyến chi 15g, lá cây Đại 15g, giã nát, cho vào băng gạc đắp lên vết thương, thực hiện ngày 1-3 lần cho đến khi máu tụ tan, hết đau thì ngừng đắp.
Lưu ý trong quá trình sử dụng cây hoa xuyến chi
Mặc dù cây xuyến chi rất lành tính và không gây ngộ độc, tuy nhiên trong quá trình sử dụng nên lưu ý những điều sau đây:
Trước khi sử dụng nên rửa thật sạch sẽ để loại bỏ những bụi bặm bám trên cây.
Phụ nữ mang thai không nên sử dụng
Khi bôi cây xuyến chi trên da nên tránh ánh nắng mặt trời vì nó dễ dẫn đến cháy da, kích ứng hoặc sưng tấy. Cây xuyến chi nếu biết cách áp dụng để chữa bệnh sẽ là một trong những vị thuốc tốt giúp đẩy lùi được nhiều căn bệnh./.
