Bài 41: Sinh Sản Vô Tính Ở Thực Vật

I. Lý thuyết về sinh sản vô tính ở thực vật

Ở thực vật sẽ có những đặc trưng cơ bản: trao đổi chất và năng lượng, sinh trưởng phát triển và sinh sản.

1. Khái niệm chung về sinh sản

• Sinh sản là quá trình tạo ra những cá thể mới, bảo đảm sự phát triển liên tục của loài.
• Các hình thức sinh sản: sinh sản vô tính và sinh sản hữu tính.

2. Sinh sản vô tính ở thực vật

2.1. Khái niệm

• Sinh sản vô tính là hình thức sinh sản không có sự hợp nhất của giao tử đực và giao tử cái, con cái giống nhau và giống cây mẹ.
• Cơ sở của sinh sản vô tính là quá trình nguyên phân.
• Ưu điểm: Có lợi khi mật độ quần thể thấp, tạo ra được số lượng lớn cá thể mới giống nhau giống mẹ và thích nghi tốt với điều kiện môi trường ổn định.
• Nhược điểm: Tạo ra thế hệ con cháu giống nhau về đặc điểm di truyền vì vậy khi gặp điều kiện môi trường thay đổi có thể dẫn đến chết hàng loạt.

2.2. Các hình thức sinh sản vô tính ở thực vật

Sinh sản bào tử

Sinh sản sinh dưỡng

Nguồn gốc của cây con

- Phát triển từ bào tử.

- Phát triển từ một phần của cơ thể mẹ (từ lá, thân, rễ).

Số lượng cá thể con được tạo ra

- Số lượng cá thể nhiều.

- Số lượng cá thể ít hơn.

Diễn biến

- Bào tử thể → túi bào tử → bào tử → cá thể mới.

- Có sự xen kẽ hai thế hệ (thể giao tử và thể bào tử).

- Một cơ quan sinh dưỡng → nảy chồi → cá thể mới.

- Không có sự xen kẽ hai thế hệ.

Cơ chế sinh sản

- Nguyên phân và giảm phân.

- Nguyên phân.

Phát tán

- Phát tán rộng nhờ gió, nước và động vật.

- Không phát tán rộng.

Loài đại diện

- Thực vật bậc thấp: rêu, dương xỉ,...

- Thực vật bậc cao: khoai tây, cỏ tranh, rau ngót, sắn, cây hoa đá, cây lá bỏng,...

2.3. Phương pháp nhân giống vô tính

Hình thức nhân giống

Cách tiến hành

Ưu điểm

Giâm

Cắt một đoạn thân, lá, rễ hoặc cành cắm hoặc vùi vào đất.

Tạo cây con dễ dàng nhanh chóng.

Chiết

Lấy đất bọc xung quanh một đoạn thân hay cành đã bóc bỏ lớp vỏ. Khi chỗ đó mọc rễ sẽ cắt rời cành đem trồng.

Duy trì các đặc tính tốt của cây, rút ngắn thời gian sinh trưởng, sớm thu hoạch.

Ghép

Lấy một đoạn thân, cành hay chồi của cây này ghép lên thân hay gốc của cây khác sao cho ăn khớp.

Phối hợp được các đặc tính tốt của các cây khác nhau cùng loài.

Cơ sở khoa học

Cơ sở khoa học của các biện pháp giâm, chiết ghép là lợi dụng khả năng sinh sản sinh sưỡng của thực vật nhờ quá trình nguyên phân

Nuôi cấy mô

Nuôi cấy mô trong môi trường dinh dưỡng thích hợp để tạo lên cây hoàn chỉnh.

Giúp tạo nhanh giống mới sạch bệnh, có hiệu quả kinh tế cao.

3. Vai trò của sinh sản vô tính đối với đời sống thực vật và con người

3.1. Đối với đời sống thực vật

Giúp cho sự tồn tại và phát triển của loài.

3.2. Đối với con người

• Tăng hiệu quả kinh tế nông nghiệp.
• Tạo giống cây sạch bệnh.
• Giúp nhân nhanh giống cây trồng.
• Duy trì được đặc tính của giống.

II. Bài tập luyện tập về sinh sản vô tính ở thực vật của trường Nguyễn Khuyến

Câu 1: Sinh sản vô tính ở thực vật là cây non được sinh ra mang đặc tính

1. giống cây mẹ, có sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái.
2. giống cây mẹ, không có sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái.
3. giống bố mẹ, có sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái.
4. giống và khác cây mẹ, không có sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái.

Câu 2: Sinh sản sinh dưỡng tự nhiên là

1. sự sinh sản do hạt nảy mầm không có sự can thiệp của con người.
2. hiện tượng hình thành cá thể mới từ một phần cơ quan sinh dưỡng không có sự can thiệp của con người.
3. sự sinh sản bằng hạt có sự can thiệp của con người.
4. hiện tượng hình thành cá thể mới từ một phần cơ quan sinh dưỡng có sự can thiệp của con người.

Câu 3: Cơ sở khoa học của phương pháp nuôi cấy mô thực vật là

1. tế bào thực vật đều chứa bộ gen với đầy đủ thông tin di truyền có thể phát triển thành cây nguyên vẹn (tính toàn năng của tế bào).
2. các tế bào thực vật được nuôi cấy trong môi trường giàu chất dinh dưỡng đều phát triển thành cây bình thường.
3. các tế bào thực vật được nuôi cấy đều tồn tại và phát triển thành cây.
4. các tế bào thực vật được nuôi cấy để giữ nguồn gen cho loài.

Câu 4: Để nhân giống cây ăn quả lâu năm người ta thường chiết cành vì

1. cây con dễ trồng và ít công chăm sóc.
2. phương pháp này giúp nhân giống nhanh và nhiều.
3. phương pháp này giúp tránh được sâu bệnh gây hại.
4. phương pháp này giúp rút ngắn thời gian sinh trưởng của cây, sớm thu hoạch và biết trước đặc tính của quả.

Câu 5: Đặc điểm của sinh sản bằng bào tử là tạo được

1. nhiều cá thể của một thế hệ, được phát tán chỉ nhờ nước, đảm bảo mở rộng vùng phân bố của loài.
2. ít cá thể của một thế hệ, được phát tán nhờ gió, nước, đảm bảo mở rộng vùng phân bố của loài.
3. ít cá thể của một thế hệ, được phát tán chỉ nhờ gió, đảm bảo mở rộng vùng phân bố của loài.
4. nhiều cá thể của một thế hệ, được phát tán nhờ gió, nước, đảm bảo mở rộng vùng phân bố của loài.

Câu 6: Trong sinh sản sinh dưỡng ở khoai tây, cây mới được tạo ra

1. từ một phần của cơ quan sinh dưỡng của khoai tây.
2. chỉ từ rễ của khoai tây.
3. chỉ từ một phần thân của khoai tây.
4. chỉ từ lá của khoai tây.

Câu 7: Đặc điểm không thuộc sinh sản vô tính là

1. cơ thể con sinh ra hoàn toàn giống nhau và giống cơ thể mẹ ban đầu.
2. tạo ra cá thể mới rất đa dạng về các đặc điểm thích nghi.
3. tạo ra số lượng lớn con cháu trong một thời gian ngắn.
4. tạo ra các cá thể thích nghi tốt với môi trường sống ổn định.

Câu 8: Hình thức sinh sản của cây rêu là sinh sản

1. bằng bào tử.
2. phân đôi.
3. dinh dưỡng.
4. hữu tính.

Câu 9: Trường hợp nào sau đây là sinh sản vô tính ở thực vật?

1. Cây cỏ gấu non phát triển từ rễ củ.
2. Cây táo con phát triển từ hạt.
3. Cây dương xỉ non được phát triển từ bào tử.
4. Cây tre phát triển từ một đoạn thân.

Gợi ý nào đúng

1. 1,2,3.
2. 1,3,4.
3. 2,3,4.
4. 1,2,4.

Câu 10: Hình thức sinh sản mà các cơ thể mới được hình thành từ các bào tử của cây mẹ là gì?

1. Sinh sản bằng bào tử.
2. Sinh sản phân đôi.
3. Sinh sản sinh dưỡng.
4. Sinh sản tái sinh.

Câu 1: Hướng dẫn giải

Sinh sản vô tính là hình thức sinh sản không có sự hợp nhất của giao tử đực và giao tử cái, con cái giống nhau và giống cây mẹ.

Chọn B.

Câu 2: Hướng dẫn giải

Sinh sản sinh dưỡng tự nhiên là hiện tượng hình thành cá thể mới từ một phần cơ quan sinh dưỡng không có sự can thiệp của con người.

Chọn B.

Câu 3: Hướng dẫn giải

Cơ sở sinh lí của công nghệ nuôi cấy tế bào và mô thực vật là tính toàn năng của tế bào (là khả năng của tế bào đơn lẻ phát triển thành cây nguyên vẹn ra hoa và kết hạt bình thường).

Chọn A.

Câu 4: Hướng dẫn giải

Phương pháp chiết cành có ưu điểm là duy trì các đặc tính tốt của cây, rút ngắn thời gian sinh trưởng, sớm thu hoạch → để nhân giống cây ăn quả lâu năm người ta thường chiết cành.

Chọn D.

Câu 5: Hướng dẫn giải

Sinh sản bằng bào tử là tạo được nhiều cá thể của một thế hệ, được phát tán nhờ gió, nước, đảm bảo mở rộng vùng phân bố của loài.

Chọn D

Câu 6: Hướng dẫn giải

Ở khoai tây, cây mới được tạo ra từ một phần của cơ quan sinh dưỡng của cây.

Chọn A

Câu 7: Hướng dẫn giải

Gợi ý A, C, D đúng.

Gợi ý B sai vì sinh sản vô tính không tạo ra sự đa dạng về các đặc điểm thích nghi vì cơ sở sinh học của sinh sản vô tính là nguyên phân. Từ 1 tế bào mẹ qua 1 lần nguyên phân sẽ tạo ra 2 tế bào con có đặc điểm di truyền giống nhau và giống mẹ.

Chọn B

Câu 8: Hướng dẫn giải

Rêu sinh sản bằng bào tử.

Chọn A

Câu 9: Hướng dẫn giải

Gợi ý 2 cây táo con được phát triển từ hạt là sinh sản hữu tính. Gợi ý 1,3,4 đúng.

Chọn B

Câu 10: Hướng dẫn giải

Các cơ thể mới được hình thành từ các bào tử của cây mẹ là hình thức sinh sản bằng bào tử.

Chọn A

Giáo viên biên soạn: Trần Ngọc Thủy

Đơn vị: Trường THCS - THPT Nguyễn Khuyến Bình Dương