Đột quỵ ở người trẻ chiếm khoảng 15% các ca đột quỵ. Con số này đang ngày một tăng lên, tuy nhiên nhiều người trẻ hiện chưa đủ quan tâm phòng bệnh đúng mức. Đặc biệt, chưa nhận biết được các dấu hiệu đột quỵ ở người trẻ hay dấu hiệu tai biến ở người trẻ để kịp thời cấp cứu hiệu quả.
Tỷ lệ các ca đột quỵ ở người trẻ dưới 45 tuổi đang có xu hướng tăng cao. Vậy nguyên nhân đột quỵ ở người trẻ là gì, có khác với trường hợp đột quỵ ở người cao tuổi không? Nếu không may xảy ra, dấu hiệu của đột quỵ ở người trẻ ra sao? Làm thế nào để có thể phòng ngừa đột quỵ ở người trẻ?
Đột quỵ ở người trẻ là gì? Tình trạng đột quỵ ở người trẻ tại Việt Nam
Đột quỵ ở người trẻ là trường hợp nhóm đối tượng dưới 45 tuổi bị đột quỵ, do xuất huyết não hoặc tắc nghẽn mạch máu não. Nếu trước đây các trường hợp đột quỵ thường chỉ xảy ra ở người trung niên và người cao tuổi (trên 65 tuổi) thì hiện nay, đột quỵ đang ngày càng trẻ hóa.
Theo các thống kê của Bộ Y tế, tại Việt Nam, tỷ lệ người trẻ và người trung niên bị đột quỵ chiếm đến ⅓ trong tổng số các trường hợp đột quỵ. Tỷ lệ đột quỵ ở người trẻ tuổi cũng đang tăng ở mức 2% mỗi năm, với số người bệnh là nam giới cao gấp 4 lần nữ giới.
Trên thế giới, thông tin từ Hội đột quỵ thế giới 2022 cho biết, mỗi năm có đến hơn 16% các đối tượng bị đột quỵ mới chỉ trong độ tuổi 15 - 49 tuổi (trên tổng số 12,2 triệu ca đột quỵ não mới). Theo đó, trong 6,5 triệu trường hợp tử vong do đột quỵ mỗi năm thì có đến 6% là người trẻ.
Có thể thấy, dù nguy cơ đột quỵ tăng cao khi chúng ta già đi, nhưng điều này không đồng nghĩa với việc người trẻ tuổi không có nguy cơ bị đột quỵ. Bất kể ai, dù già hay trẻ, đều có thể bị đột quỵ tấn công bất cứ lúc nào.
Yếu tố nguy cơ hoặc nguyên nhân đột quỵ ở người trẻ tuổi
Rối loạn chuyển hóa mỡ máu
Các khảo sát cho thấy, người trẻ tuổi có nguy cơ bị rối loạn chuyển hóa mỡ máu cao do thói quen ăn kém thiếu khoa học, thường xuyên ăn các loại thức ăn nhanh, thực phẩm nhiều dầu mỡ, các loại thực phẩm chế biến sẵn,… Tỉ lệ Apolipoprotein B và Apoprotein A- I (ApoB/ApoA-I) ở người rối loạn chuyển hóa mỡ máu cũng có liên quan mật thiết đến tình trạng đột quỵ nhồi máu não và các bệnh lý não bộ khác.
Béo phì, lười vận động
Ngồi máy tính nhiều giờ đồng hồ, lười vận động, ít tập thể dục,… chính là những nguyên nhân khiến tình trạng đột quỵ ngày càng có xu hướng trẻ hóa. Càng ít vận động, nguy cơ thừa cân, béo phì càng cao. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, người có chỉ số khối cơ thể BMI >30 và chỉ số vòng eo trên 80cm sẽ có nguy cơ đột quỵ cao hơn nhiều lần so với người bình thường.
Tăng huyết áp
Thói quen ăn uống không lành mạnh, thường xuyên ăn các loại thức ăn đóng hộp và thức ăn chế biến sẵn có nhiều muối làm gia tăng tỷ lệ cao huyết áp ở người trẻ. Đây cũng là nguyên nhân đột quỵ ở người trẻ tuổi.
Đái tháo đường
Nhiều người trẻ có thói quen ăn, uống thực phẩm nhiều đường như kẹo, bánh ngọt, trà sữa,… Đái tháo đường (tiểu đường) gây tổn thương tế bào nội mạc, từ đó khiến các phân tử mỡ chui qua lớp nội mạc vào trong một cách dễ dàng, hình thành mảng xơ vững gây hẹp lòng mạch. Do đó, người trẻ nếu không ăn uống lành mạnh, thường xuyên ăn ngọt và có nguy cơ bị đái tháo đường thì nguy cơ bị đột quỵ cũng sẽ cao hơn.
Sử dụng chất kích thích
Một trong những nguyên nhân đột quỵ ở người trẻ tuổi phổ biến đó chính là sử dụng các chất kích thích, đặc biệt là uống rượu bia và các loại thức uống có cồn. Do đặc tính công việc cần xã giao, mở rộng mối quan hệ cũng như thường xuyên tham gia các buổi tiệc, giới trẻ thường xuyên uống nhiều rượu bia, làm tăng nguy cơ chảy máu não dẫn đến đột quỵ. (1)
Thuốc tránh thai
Sử dụng thuốc tránh thai tương đối an toàn với chị em phụ nữ. Tuy nhiên, nếu sử dụng ở liều lượng cao, không đúng chỉ định của bác sĩ thì các loại thuốc tránh thai có chứa estrogen sẽ làm tăng huyết áp và tăng khả năng đông máu, từ đó gây đột quỵ do thiếu máu cục bộ.
Quan hệ tình dục không an toàn, sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp thường xuyên, vượt quá liều lượng không cho phép chính là yếu tố nguy cơ làm tăng tỷ lệ đột quỵ ở người trẻ tuổi hiện nay.
Bệnh lý dị dạng mạch máu não
Dị dạng mạch máu não là nguyên nhân đột quỵ ở người trẻ tuổi tương đối phổ biến và có thể để lại những di chứng nặng nề khi không kịp phát hiện và điều trị. Mạch máu não phát triển bất thường sẽ tạo thành các túi phình gây nên tình trạng đột quỵ xuất huyết não hoặc làm hẹp mạch máu não và gây nhồi máu não.
Hút thuốc lá thường xuyên
Hút thuốc lá thường xuyên làm tăng nguy cơ đột quỵ ở người trẻ do trong thuốc lá có hơn 7000 chất độc hóa học. Các chất độc này khi đi vào trong máu sẽ phá hủy các tế bào trong cơ thể, làm tăng nguy cơ xơ vữa mạch máu não.
Dấu hiệu đột quỵ ở người trẻ
Các dấu hiệu tai biến ở người trẻ thường gặp bao gồm: (2)
- Méo miệng, lệch miệng, thay đổi giọng nói, nói ngọng hoặc dính chữ, khó nói. Người bệnh thậm chí không nói được những câu đơn giản nhất.
- Đau hoặc nhức đầu dữ dội. Cơn đau có thể không thuyên giảm dù đã sử dụng các loại thuốc giảm đau. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng đau đầu không phải là một dấu hiệu đột quỵ ở người trẻ mà ai cũng gặp phải. Nhiều trường hợp bị đột quỵ nhưng không có triệu chứng đau đầu.
- Bị yếu liệt một bên mặt, khuôn mặt mất cân đối giữa hai bên. Quan sát thấy một bên mặt người bệnh bị chảy xệ, khi cười sẽ méo mó.
- Khó cử động tay chân, yếu liệt một bên cơ thể. Dấu hiệu đột quỵ ở người trẻ thường khiến người bệnh không thể nâng hai tay qua đầu cùng lúc.
- Mất thị lực, mờ mắt, hoa mắt, nhìn không rõ,… cũng là những triệu chứng đột quỵ ở người trẻ thường gặp.
Khoảng 12% bệnh nhân có “đột quỵ cảnh báo”, tức cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) hoặc “đột quỵ nhỏ” trong vòng 90 ngày trước khi diễn ra cơn đột quỵ. TIA có thể gây ra các triệu chứng như đau nửa đầu dữ dội và một số biểu hiện đột quỵ ở người trẻ khác. Tuy nhiên, các dấu hiệu này thường kết thúc nhanh nên nhiều người không nhận biết được hoặc chủ quan, không tin rằng đây là dấu hiệu đột quỵ ở người trẻ để chủ động đi khám phòng ngừa bệnh kịp thời.
Đột quỵ ở người trẻ bao gồm những loại nào?
Có 2 dạng đột quỵ ở người trẻ, bao gồm:
- Đột quỵ do xuất huyết não: Chiếm khoảng 15% các trường hợp đột quỵ, xảy ra do thành động mạch xơ cứng và tạo ra vết nứt, vỡ, từ đó khiến máu bị chảy ra bên ngoài. Tình trạng đột quỵ do xuất huyết não đặc biệt nguy hiểm, tỷ lệ tử vong cao.
- Đột quỵ liên quan đến thiếu máu não cục bộ: Dạng đột quỵ này phổ biến hơn, chiếm 85% các trường hợp đột quỵ. Nguyên nhân đột quỵ ở người trẻ tuổi này là do cục máu đông cản trở hoặc làm tắc nghẽn dòng máu di chuyển lên não để nuôi dưỡng các tế bào não.
Ngoài ra, còn có trường hợp đột quỵ do thiếu máu não thoáng qua hay còn gọi là T.I.A là tình trạng động mạch não bị tắc nghẽn nhưng sau đó tự lưu thông (diễn tiến trong vòng 1 giờ).
Biến chứng đột quỵ ở người trẻ
Biến chứng đột quỵ ở người trẻ nói riêng cũng như di chứng đột quỵ nói chung vô cùng nguy hiểm, có thể dẫn đến tử vong nếu không được cấp cứu và điều trị kịp thời. Các biến chứng có thể gặp ở người trẻ bị đột quỵ có thể kể đến như:
- Co cứng chi, liệt tay, chân hoặc có thể liệt nửa người, liệt cả hai tay và hai chân;
- Suy giảm khả năng vận động, không thể đi lại như bình thường;
- Rối loạn ngôn ngữ vĩnh viễn;
- Gặp khó khăn khi nuốt, khó nhai, thức ăn bị trào ngược lên khi nuốt hoặc mắc nghẹn trong cổ họng;
- Phù não, ảnh hưởng đến dòng chảy của oxy và máu lên não;
- Viêm phổi gây khó thở, ho có đờm, ớn lạnh, sốt,…;
- Nhiễm trùng đường tiết niệu, tiểu ra máu, đau rát khi đi tiểu;
- Động kinh, co giật;
- Huyết khối tĩnh mạch sâu;
- Trầm cảm, lo lắng quá mức, mất hứng thú với các hoạt động thường ngày, cảm thấy bản thân vô dụng và là gánh nặng của gia đình, xã hội.
Nặng nề hơn, người trẻ bị đột quỵ nếu không được cấp cứu kịp thời có thể sống đời sống thực vật vĩnh viễn, tốn nhiều chi phí điều trị và tạo áp lực cho bản thân, gia đình và xã hội. Nhiều trường hợp tử vong vì không được điều trị kịp thời.
Cách phòng ngừa đột quỵ ở người trẻ
Cần làm gì để phòng ngừa đột quỵ ở người trẻ là vấn đề được nhiều người quan tâm trong bối cảnh các ca đột quỵ đang có xu hướng trẻ hóa như hiện nay. Điều quan trọng hơn hết chính là duy trì lối sống khoa học:
- Nên hạn chế thức khuya, cố gắng ngủ đủ giấc, tránh tình trạng ngủ ít, thiếu ngủ;
- Nghỉ ngơi hợp lý, tránh căng thẳng kéo dài;
- Xây dựng chế độ dinh dưỡng hợp lý, ăn nhiều rau củ quả và trái cây, không dùng thực phẩm nhiều dầu mỡ, cholesterol và chất béo; tránh uống rượu, bia, đồ uống có cồn, nước có gas;
- Không sử dụng các chất kích thích;
- Thường xuyên tập thể dục thể thao, tham gia các hoạt động thể lực, hạn chế ngồi một chỗ quá lâu;
- Khám và điều trị, kiểm soát hiệu quả các bệnh lý liên quan như tăng huyết áp, bệnh tim mạch, tiểu đường…
- Khám sức khỏe và tầm soát đột quỵ định kỳ giúp phòng ngừa đột quỵ ở người trẻ hiệu quả.
Cách điều trị đột quỵ ở người trẻ như thế nào?
Những phương pháp điều trị đột quỵ thường được áp dụng bao gồm:
Thuốc tiêu sợi huyết
Trường hợp thiếu máu cục bộ dẫn đến đột quỵ thì bác sĩ sẽ cân nhắc chỉ định cho người bệnh sử dụng thuốc tiêu sợi huyết đường tĩnh mạch (rTPA) với tác dụng hoạt hóa plasmin giúp làm tiêu huyết khối. Thuốc có thể giúp giảm tỉ lệ tàn tật và tăng khả năng phục hồi trong trường hợp được sử dụng trong từ 3-4,5 giờ đầu tiên (có thể mở rộng lên 6 giờ) kể từ khi người bệnh bị thiếu máu cục bộ.
Can thiệp nội mạch
Để điều trị đột quỵ ở người trẻ, ngoài việc sử dụng thuốc tiêu sợi huyết đường tĩnh mạch thì bác sĩ còn có thể cân nhắc chỉ định các biện pháp can thiệp nội mạch như:
- Lấy huyết khối trực tiếp: Phương pháp điều trị này nhằm lấy cục huyết khối ra khỏi mạch máu não, giúp tái thông lại mạch máu.
- Tiêu sợi huyết tại chỗ: Trường hợp lấy huyết khối nhưng không thể lấy hết được, cục huyết khối đã nhỏ lại thì sẽ tiêm thuốc tiêu sợi huyết tại chỗ để tiếp tục làm tiêu cục máu đông.
- Đặt Stent động mạch não: Đặt stent động mạch não được thực hiện trong trường hợp cấp cứu đột quỵ ở người trẻ khi thấy mạch máu hẹp, xơ vữa nhiều. Phương pháp này giúp tạo sự lưu thông cho mạch máu và hạn chế máu đông hình thành lại ở vị trí này.
Phẫu thuật
Các trường hợp đột quỵ ở người trẻ do xuất huyết não có thể cần cầm máu và phẫu thuật để lấy đi các khối máu tụ, giải áp vùng mô não bị tổn thương. Phương pháp cấp cứu đột quỵ ở người trẻ này sẽ giúp cứu sống người bệnh, giải quyết nguyên nhân vỡ mạch máu và hạn chế những tác hại có thể xảy ra.
Các phương pháp phẫu thuật bao gồm:
- Kẹp mạch máu đang chảy
- Phẫu thuật cắt dị dạng động tĩnh mạch (AVM)
- Phẫu thuật bóc tách mạch cảnh
Coiling (thuyên tắc nội mạch)
Phương pháp thuyên tắc nội mạch sử dụng coli, tức vòng xoắn kim loại nhằm bít túi phình bị vỡ, ngăn cho máu không chảy ra ngoài não. Phương pháp can thiệp, điều trị nguyên nhân gây xuất huyết não này được đánh giá là biện pháp điều trị đột quỵ ở người trẻ tối ưu, mang đến hiệu quả cao.
Xạ phẫu lập thể
Xạ phẫu lập thể là phương pháp điều trị cho người trẻ bị đột quỵ nhằm sửa chữa dị dạng mạch máu não thông qua việc đưa dòng tia xạ năng lượng cao vào bên trong não. Với phương pháp này, có thể can thiệp mạch máu não nằm gần vùng não có chức năng quan trọng và cả những vị trí mạch máu não nằm sâu trong mô não.
Để điều trị đột quỵ, các bác sĩ cần dựa vào nguyên nhân, thể loại và cả thời gian bị đột quỵ ở người bệnh để xác định cách điều trị phù hợp. Trước tiên, người bệnh sẽ được chỉ định chụp CT/MRI não cũng như làm các biện pháp xét nghiệm lâm sàng đánh giá nguyên nhân đột quỵ, sức khỏe người bệnh rồi mới đưa ra biện pháp điều trị.
Hiện nay, Trung tâm Thần kinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM là một trong những địa điểm đáng tin cậy hàng đầu về tầm soát, cấp cứu và điều trị đột quỵ. Bệnh viện quy tụ các chuyên gia giàu kinh nghiệm cùng những máy móc hiện đại như máy chụp MRI 3 Tesla, máy chụp CT 768 lát cắt, máy chụp mạch máu số hoá xoá nền (DSA), robot mổ não hiện đại bậc nhất,… Các ưu điểm này có thể giúp Trung tâm tiếp nhận điều trị các trường hợp đột quỵ ở người trẻ, nâng cao tỷ lệ điều trị thành công. Từ đó giúp cứu sống người bệnh, giảm thiểu các biến chứng sau đột quỵ.
Đột quỵ ở người trẻ có thể tước đi sinh mạng và cuộc sống của người bệnh. Vì thế, cần chủ động tầm soát đột quỵ định kỳ để có thể phòng ngừa đột quỵ ở người trẻ nói riêng và đột quỵ ở mọi người nói chung.
