“Tại sao bảo là bình đẳng nam nữ mà lại còn có ngày 8/3?”
“Tại sao bảo bình đẳng nam nữ mà lại có ngày hội việc làm chỉ dành cho nữ như GHC?”
“Tại sao bảo là bình đẳng giới mà LGBTIQ+ lại hô hào, tổ chức cả một tháng Pride Month cho riêng mình?”
Liệu cậu đã bao giờ nghe ai đó hỏi mình như thế? Là một người cổ vũ bình đẳng giới, bản thân tớ đã đối diện với mấy câu hỏi này vài lần. Để trả lời cho những thắc mắc ấy, lần nào tớ cũng nhắc đến một khái niệm, tưởng giống mà rất khác với “bình đẳng”, đó là “công bằng”. Xây dựng một xã hội bình đẳng về giới, sắc tộc, về quyền con người đã trở thành mục tiêu phát triển của nhiều quốc gia. Nhưng trên con đường dẫn tới tương lai đó, ta cần đẩy mạnh các hoạt động thúc đẩy sự công bằng.
Công bằng với Bình đẳng?
Nhìn bức hình mình hoạ “Bình đẳng, công bằng và thực tế” trên, cậu thấy gì? Lần đầu tiên gặp được bức hình này, tớ cứ nhìn mãi cậu bé áo tím nhỏ con ở góc phải. Cậu bé ấy, dù có khát khao được xem và tận hưởng trận đấu hấp dẫn đến nhường nào, cũng chẳng thể có cơ hội nhìn thấy thế giới phía bên kia hàng rào xám. Tưởng như khi nhận được một bục gỗ giống anh áo xanh hay cậu áo đỏ, cậu sẽ chạm tới mơ ước của mình. Nhưng không phải. Những thiệt thòi về thể hình khiến cậu chẳng thể ngó ngiêng dù chỉ một chút. Chỉ khi nhận được hai bục gỗ, cậu mới có đủ điều kiện để cùng hai người bạn xung quanh tận hưởng những khoảnh khắc thót tim mà máu lửa trên sân cỏ.
Ngay lúc tớ nhìn thấy bức hình ấy, tớ nhận ra, điều mình cổ vũ không phải bình đẳng, mà là công bằng.
Equality means each individual or group of people is given the same resources or opportunities. Equity recognizes that each person has different circumstances and allocates the exact resources and opportunities needed to reach an equal outcome.
George Washington University
Bình đẳng (equality) từ lâu đã trở thành một trong những quyền quan trọng nhất của con người trước pháp luật. Điều 16 Hiến pháp năm 2013 nước mình quy định “Mọi người đều bình đẳng trước pháp luật. Không ai bị phân biệt đối xử trong đời sống chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội.” Ở trong một môi trường bình đẳng, mỗi cá thể, mỗi con người đều cần được trao cơ hội giống nhau, trao những nguồn tài nguyên giống nhau để phát triển. Ngược lại, sinh ra và lớn lên trong một xã hội bất bình đẳng (inequality), ta sẽ bị ngăn cản bởi những thế lực vô hình. Những thế lực ấy khiến chúng mình chẳng thể tự do phát huy năng lực, tư duy, hay đấu tranh thoái khỏi nếp sống cũ. Hình ảnh của xã hội như vậy vẫn tồn tại trong đời sống. Như tất cả những ai thuộc đẳng cấp Dalit (tiện dân, cấp thấp nhất trong hệ thống đẳng cấp ở xã hội Ấn Đội) “sẽ luôn bị coi là nằm ngoài xã hội, chỉ có thể làm các công việc hạ tiện như nhặt rác, đổ phân,…“.
Khác với bình đẳng, khái niệm công bằng (equity) không đề cao sự giống nhau trong nguồn tài nguyên hay cơ hội mà tập trung hướng tới kết quả cuối cùng. Chúng mình xuất thân từ những hoàn cảnh khác nhau, trưởng thành với những thiệt thòi riêng. Bởi vậy, để đạt được thành tựu tương đương nhau, mỗi người sẽ cần được trao một số tài nguyên và cơ hội phù hợp với nhu cầu của họ. Hiểu được những khó khăn và thiệt thòi của các nhóm đối tượng yếu thế, nằm bên lề xã hội (disadvantaged/marginalised groups) là tiền đề để trao cơ hội và tài nguyên, cổ vũ họ đạt được những thành tựu tốt hơn, xây dựng một cuộc sống tốt hơn cho tương lai sau này.
Bởi vậy, công bằng và bình đẳng có khác biệt rất lớn về mặt khái niệm và biểu hiện. Một bên tập trung vào cơ hội và nguồn tài nguyên, một bên lấy kết quả là cốt lõi.
- Equality = Equal resources and opportunities = Cơ hội và nguồn tài nguyên tương đương
- Equality = Equal outcomes = Kết quả tương đương
Tại sao lại cần công bằng?
It’s critical to remember that social systems aren’t naturally inequitable — they’ve been intentionally designed to reward specific demographics for so long that the system’s outcomes may appear unintentional but are actually rooted in discriminatory practices and beliefs.
George Washington University
Xã hội, từ hàng nghìn năm nay, vốn không công bằng. Thời phong kiến, vua và hoàng gia đóng vai trò cai quản, trị vì đất nước. Bản thân hoàng tử, công chúa, tuy có mang trên mình trách nhiệm lớn trên vai, nhưng chẳng phải chịu cảnh khó khăn, đói nghèo từ khi lọt lòng như người nông dân chân lấm tay bùn. Người phụ nữ từ xưa đã được dạy phải ở nhà chăm lo gia đình. Trung Quốc có tục bó chân, được đánh giá như “một hình thức khiến phụ nữ phụ thuộc nhiều hơn vào chồng, hạn chế di chuyển và không thể đi xa nhà“. Phụ nữ Mỹ suốt những năm tháng của thế kỷ 20 phần đông chỉ tập trung chăm lo gia đình, con cái. Các hệ thống xã hội từ quá khứ đã được thiết kế để tạo điều kiện cho những nhóm đối tượng cụ thể phát triển và thành công. Lâu dần theo thời gian, dù không phải cố tình, nhưng hệ quả của những xã hội ấy đã in sâu, cắm rễ, tạo nên những niềm tin, suy nghĩ, hành động có phần phân biệt đối xử và đầy thiên kiến.
Bởi vậy, nếu chỉ tập trung vào việc phân bổ nguồn tài nguyên và cơ hội bình đẳng, rất nhiều nhóm đối tượng trong xã hội sẽ chẳng thể nào có được một cuộc sống tự do - hạnh phúc - an toàn.
Giống như những bạn nữ làm trong ngành công nghệ. Cập nhật gần đây của Fawcett nhấn mạnh:
72% of women in tech roles have experienced at least one form of sexism at work. This includes being paid less than male colleagues and sexist ‘banter’ (22%) and questioning of their skills and abilities (20%).
72% nữ giới làm các vị trí kỹ thuật đã từng ít nhất một lần bị kỳ thị giới tính trong môi trường công sở. Những hành động phân biệt giới tính đó có thể đến từ việc bị trả lương thấp hơn đồng nghiệp nam, nhận những câu đùa tưởng vui nhưng đầy sự kỳ thị giới tính hay bị nghi ngờ về kỹ năng - năng lực. Thậm chí, nữ giới có thể bị phân biệt đối xử ở ngay vòng gửi xe (vòng CV). Khảo sát của Hired, một nền tảng kết nối việc làm tại New York, vào năm 2022 chỉ ra rằng 38% số các cơ hội việc làm trong ngành tech chỉ phỏng vấn ứng viên có giới tính nam. Đây là lý do tại sao, những hội chợ việc làm trong ngành công nghệ chỉ dành cho nữ như GHC lại trở nên cần thiết. Vì bản thân hiện trạng xã hội đã thiếu công bằng, nên những Job Fair như vậy sẽ giúp cung cấp nhiều hơn nguồn tài nguyên để hỗ trợ nữ giới trong ngành công nghệ (Women in Tech) được phát triển bình đẳng hơn, có cơ hội đạt được những thành tựu tương đương với nam giới.
Hay giống như những bạn LGBTIQ+ đang phải nỗ lực cổ vũ, đấu tranh để có cơ hội được sống là chính mình, được phát triển bình đẳng trong xã hội.
Hơn một phần ba nhân viên thuộc cộng đồng LGBTQ (35%) đã phải che giấu rằng họ là LGBT tại nơi làm việc, vì sợ bị phân việt đối xử mặc dù có sự hỗ trợ từ phía doanh nghiệp. Nhiều người thuộc cộng đồng LGBTQ cho biết họ cảm thấy dễ bị công kích, không được tôn trọng và không được tự do thể hiện bản thân tại nơi làm việc.
Kinh tế Sài Gòn Online
Vào đầu tháng 8-2022, Bộ Y tế Việt Nam đã khẳng định LGBTQ+ hoàn toàn không phải là bệnh, không thể chữa, không cần chữa và không thể thay đổi theo bất cứ cách nào. Tuy nhiên, những thay đổi trong cách nhìn nhận, những chiến dịch, dự án xã hội, chương trình truyền hình thực tế để quảng bá và cổ vũ vẫn chưa thể giúp cộng đồng LGBTIQ+ thực sự được công nhận và chào đón. Một bạn chuyển giới (từ nam - nữ, hay từ nữ - nam) vẫn dễ gặp những ánh mắt phân biệt và đánh giá khi vào đúng Toilet dành cho giới tính của mình. Dù có rất nhiều lĩnh vực như thời trang, giải trí, thiết kế, biểu diễn, quảng cáo, tiếp thị… đã tạo ra môi trường an toàn để thu hút, phát triển và giữ chân nhân tài từ cộng đồng LGBTIQ+, nhưng còn rất nhiều lĩnh vực chưa đủ mở để chào đón và cổ vũ họ. Khi xã hội vẫn còn khoảng cách, khi chưa phải ai cũng chấp nhận và thấu hiểu về cộng đồng LGBTIQ+, Pride Month (tháng Tự hào) vẫn cần phải được duy trì và tiếp sức để phủ sóng rộng rãi hơn, trao cơ hội giúp các bạn LGBTIQ+ lên tiếng chia sẻ về hành trình và câu chuyện của mình.
Hay đơn giản nhất như các bạn nam ứng tuyển vào các ngành nghề nhiều phụ nữ (giáo viên, HR, etc). Các bạn cũng cần được cổ vũ, chào đón, và tạo điều kiện để toả sáng trong lĩnh vực các bạn ước mơ.
Khi thế giới ngày một tiến bộ hơn, tớ tin rằng những nhóm người yếu thế sẽ ngày càng được đón nhận, tạo điều kiện để phát triển. Đến thời điểm khi hầu hết mọi người có một xuất phát điểm tương đối giống nhau, bình đẳng sẽ phát huy hết khả năng của mình, khiến xã hội ngày càng rộng mở và trở nên an toàn - công bằng cho mọi nhóm đối tượng. Tuy nhiên, khi vẫn còn nhiều góc khuất, nhiều nhóm người phải chịu thiệt thòi, bình đẳng có thể làm kim chỉ nam, nhưng công bằng nên trở thành cách thức. Thông qua công bằng, những cộng đồng, dù là phụ nữ, LGBTIQ+, hay người ngoại quốc, người nhập cư, sẽ có đủ cơ hội và tài nguyên tự do ước mơ và tự tin phát triển. Cũng thông qua công bằng, mỗi người chúng mình sẽ hiểu nhau hơn, hiểu được những vất vả - khó khăn người khác gặp để biết thấu hiểu, cảm thông, và yêu thương nhau.
Một xã hội công bằng, đa dạng cũng là một xã hội tuyệt vời. Nghiên cứu về các công ty công nghệ cho thấy, một công ty có đa dạng giới tính - sắc tộc sẽ giúp sản phẩm họ làm ra phù hợp hơn và được đón nhận tốt hơn bởi người dùng cuối (end-users). Các tập đoàn đa quốc gia trao công bằng tới một đội ngũ nhân lực đa dạng cũng sẽ giúp họ phát vượt bậc về doanh số - kết quả kinh doanh.
Bởi khi những góc nhìn, kinh nghiệm, quan điểm được chia sẻ, ta sẽ có trái tim rộng mở hơn, hiểu biết sâu sắc hơn, và trở thành một bản thể tốt hơn của chính mình.
Đó là lý do tại sao, tớ yêu bình đẳng, nhưng ủng hộ công bằng. Có công bằng, bình đẳng sẽ không còn là mơ ước.
